Биохимийн лаборатори

Судалгааны ажлын туршлага

Уураг, уургийн гаралтай бүтээгдэхүүний шинж чанар, биологийн идэвх, хэрэглээ

Лабораторийн судалгааны үндсэн чиглэл, үйл ажиллагаа

·    Амьтан, ургамал, микроорганизмын гаралтай уурагт түүхий эдийн найрлага, шинж чанар, биологийн идэвхийг судлан, уураг, пептид дээр суурилсан анагаах ухаан, хүнс, хөнгөн үйлдвэр болон хөдөө аж ахуйд хэрэглэгдэх бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх шинжлэх ухааны үндэслэл боловсруулах зорилготой.

·    Амьтан, ургамал, микробиологийн гаралтай түүхий эд, материалаас биологийн идэвхтэй уураг, пептид ялган цэвэршүүлэх, молекулын бүтэц байгууламж, шинж чанарыг тогтоох;

·   Уурагт түүхий эдийг иж бүрэн ашиглах онолын болон технологийн үндэслэлийг боловсруулж, шинэлэг технологи зүгшрүүлэх;

·   Эрүүл мэнд, хүнс, гоо сайхны зориулалттай уураг, пептид дээр суурилсан бүтээгдэхүүний биологийн идэвхийг тогтоох, модификацид оруулах;

·   Мал амьтны гаралтай биологийн өндөр идэвхтэй органопрепаратын үйлдвэрлэлийг Монгол улсад хөгжүүлэх

Хэрэгжүүлсэн, хэрэгжүүлж буй төслүүд:

Суурь судалгааны төслүүд

·   “Уурагт түүхий эдийн ферментэт гидролизын бүтээгдэхүүний биохими-технологийн иж бүрэн судалгаа” /2017-2020/ ШуСс-2018/13. Удирдагч: М.Баяржаргал

·  “Хүнс хөнгөн үйлдвэрийн уургаар баялаг хоёрдогч түүхий эдийг гүнзгийрүүлэх боловсруулах биохими-технологийн судалгаа” / 2015-2017/ SSI021/2015. Удирдагч: Т.Ган-Эрдэнэ

·  “Биологийн идэвхтэй уураг-пептидийн биохими-технологийн судалгаа” /2011-2013/. SSA021/2011. Удирдагч: Т.Ган-Эрдэнэ

· “Биологийн идэвхт бодис, бэлдмэлийн хими- технологи” /А дэд сэдэв Зохицуулах үйлчилгээтэй болон хүнсний нэмэлт бодис, бэлдмэлийн шинж чанар, тэдгээрийг ашиглах онол практикийн асуудал”/, 2008-2010. Удирдагч: П.Одонмажиг

· “Биологийн идэвхт нэгдлийн бүтэц, шинж чанар, тэдгээрийг биобэлдмэл, зохицуулах хүнсний үйлдвэрлэлд ашиглах онол, практикийн асуудал” /2005-2007/. Удирдагч: П.Одонмажиг

· “Уураг задлагч энзимүүдийн шинж чанарын судалгаа, тэдгээрийг практикт ашиглах арга зам” /2002-2004/. №2005-00026 Удирдагч Д.Рэгдэл

·  “Биобүтээгдэхүүн” төсөл /1991-1995/. Удирдагч: О.Батмөнх

·  “Зарим уурагт түүхий эдийг боловсруулж биобэлдмэл гарган авах биохимийн ба технологийн үндэслэл” /1986-1990/. Удирдагч: О.Батмөнх

ШУТ-ийн захиалгат төсөл:

• “Арьс ширний үйлдвэрлэлээс гарч буй уурагт хаягдлыг биотехнологийн аргаар боловсруулж, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх технологийн судалгаа” /2022-2024/. ШУЗЗ-2022/311. Удирдагч: М.Баяржаргал 

• “Амьтан, ургамлын гаралтай тэжээлийн нэмэлт үйлдвэрлэх технологи” /2018-2020/. ШУЗЗ-2018/7. Удирдагч: Т.Ган-Эрдэнэ 

• “Монгол орны амьтан ургамал, микроорганизмын гаралтай зохицуулах үйлчилгээтэй бүтээгдэхүүний судалгаа” /2016-2018/.  ShUTT_010/2015. Удирдагч: Т.Ган-Эрдэнэ 

ШУА-ийн грант төсөл:

• “Нүүрсус, өөх тосны солилцоог зохицуулах үйлдэлтэй бүтээгдэхүүн” /2022-2023/. Удирдагч: Ц.Ариунсайхан

• “Хор тайлах цеолитийн бэлдмэл” /2014-2015/. №201500094. Удирдагч: М.Баяржаргал

• “Олон наст ургамлын нөмрөг үүсгэх, эвдэрсэн хөрсийг тогтворжуулахад криогелийг хэрэглэх” /2011-2012/. №201200063. Удирдагч: Т.Ган-Эрдэнэ

Инновацийн төсөл:

1.    “Бэлчээрийн монгол малын нойр булчирхайнаас панкреатины бэлдмэл гарган авах нь” /2008-2010/. Б.1.4.3. Удирдагч: Т.Ган-Эрдэнэ

2.   Хоёрдогч түүхий эдээс биологийн идэвхтэй бэлдмэл гарган авах нь /2010-2012/. IN_419_04/2010. Удирдагч: Д.Рэгдэл /70 сая төг/

3.  “Эрүүл мэнд, хүнс, гоо сайхны зориулалтаар малын коллагент түүхий эдийг боловсруулах технологи” /2015-2017/. In-16/2015. Удирдагч: М.Баяржаргал /98 сая төг/

Гадаадтай хамтарсан төсөл:

•   (Монгол-Тайваний) “Isolation and Characterization of Camel Milk Proteins” /2011-2013/. NTS-MECS 2011003. Principal Investigator of the Project from Mongolian side: T.Gan-Erdene  

•  (Монгол-ОХУ-ын РФФИ) “Монгол орны түүхий нефтийн реологийн шинж чанарт карбамидын ферментын задаргааны үзүүлэх нөлөөг судлах нь” /2009-2010/. RUS_09/003. Удирдагч: Т.Ган-Эрдэнэ

Лабораторийн хүчин чадал, чадавх

Биохимийн лаборатори нь 10 эрдэм шинжилгээний ажилтантай (академич, шинжлэх ухааны доктор - 2, боловсролын доктор - 3 , магистр - 2, бакалавр - 3). 

Уурагт түүхий эд, бүтээгдэхүүний физик-химийн шинж чанарыг тодорхойлох; боловсруулах технологийн параметруудыг тогтоох;  зарим төрлийн уурагт нэгдлийг ялгах, тэдгээрийн уламжлалуудыг гарган авч, бүтэц болон биологийн идэвхийг шинжлэн тогтоох чиглэлээр сорилт шинжилгээ гүйцэтгэх чадавх бүрдсэн.      

Гадаад дотоод хамтын ажиллагаа

·          ОХУ-ын Дорнод Сибирийн технологи, удирдлагын улсын их сургуулийн Арьс шир, үслэг эдлэлийн технологийн тэнхим

·           БНСУ-ын Шинжлэх ухаан технологийн хүрээлэн, Ганрин дахь салбар

·           ОШУА-ийн Сибирийн салбарын Байгалийн нөөц ашиглалтын хүрээлэн

·           МУИС, Шинжлэх ухааны сургууль

·           ХААИС, Мал эмнэлгийн хүрээлэн

·           Монос Эм судлалын хүрээлэн

·           Монкрем ХХК

·           АПУ ХК

Судалгааны онцлох үр дүн (сүүлийн 5 жилээр)

Эх орны хүнс, хөнгөн үйлдвэрийн уургаар баялаг хоёрдогч түүхий эдийг иж бүрэн ашиглах онолын болон технологийн үндэслэлийг боловсруулах туршилт судалгааны ажлыг Биохимийн лабораторид амжилттай хэрэгжүүлж байна. 

Пивоны үйлдвэрийн хаягдал дрожж болон арьс шир зэрэг түүхий эдээс уургийн гидролизат үйлдвэрлэх технологийг зүгшрүүлж, холбогдох техникийн баримт бичгийг боловсруулсан.   Үүний дүнд пивоны дрожжийн гидролизатыг үс арчилгааны гоо сайхны бүтээгдэхүүн, түүнчлэн малын тэжээлд нэмэлтээр ашиглаж байна. Тухайлбал, “Монкрем” ХХК нь пивоны дрожжийн гидролизатыг ашиглан буурал үс арчилгааны шампунь, ангижруулагч, уураг зэрэг бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж байна.  

Тус лабораторийн залуу судлаачид хүрээлэнгийн бусад нэгжийн судлаачидтай хамтран “Эрдэм Хакатон - 2021” уралдаанд “Коллагент гель үйлдвэрлэх технологи” бүтээлээр 15 сая төгрөгийн шагналыг хүртсэн.  

IF-тай болон Scopus, WoS-д бүртгэлтэй сэтгүүлд хэвлүүлсэн өгүүллүүд

1. Pascaline B., Xuejun Z., Ferdinand U., Ariunsaikhan Ts., Muhammad A., Guo Q., Rui C., Tianli Y., Yahong Y. (2021). Adsorption Mechanism of Patulin from Apple Juice by Inactivated Lactic Acid Bacteria Isolated from Kefir Grains. Toxins, 13(7): 434

2. Лебедева С.Н., Тыхеев А.А., Шалбуев Д.В., Тумурова Т.Б., Баяржаргал М., Жамсаранова С.Д. (2022). Оценка репаративной эффективности коллагеновых матриц на модели термического ожога. Acta Biomedical Scientifica, 7(1): 220-231

3. Erdene-Ochir E., Shin B.K., Huda M.N., Lee E.H., Song D.G., Jung C.K. and Pan C.H. (2021). Characterization of endogenous promoters of GapC1 and GS for recombinant protein expression in Phaeodactylum tricornutum. Microbiology Open, 10 (5): e1239

4. Liang Ming, Liyun Yuan, Li Yi1, Guohui Ding, Surong Hasi, Gangliang Chen, Tuyatsetseg Jambl, Nemat Hedayat-Evright, Mijiddorj Batmunkh, Garyaeva Khongr Badmaevna, Tudeviin Gan-Erdene, Batsukh Ts, Wenbin Zhang, Azhati Zulipikaer, Hosblig, Erdemt, Arkady Natyrov, Prmanshayev Mamay, Narenbatu, Gendalai Meng, Choijilsuren Narangere, Orgodol Khongorzul, Jing He, Le Hai, Weili Lin, Sirendalai, Sarentuya, Aiyisi, Yixue Li, Zhen Wang & Jirimutu. (2020). Whole-genome sequencing of 128 camels across Asia reveals origin and migration of domestic Bactrian camels. Commun. Biol., 3(1):1-9

5. Enkh-Ariun Altantulga, Lkhagvamaa Erdene, Ariun Narmandakh, Janbolat Ashim, Bayarjargal Munkhuu, Zolzaya Majigsuren, Batjargal Batdorj, Gan-Erdene Tudev (2020). Isolation of Heavy Chain Antibodies from Camelus Bactrianus Serum. Cent. Asian J. Med. Sci., 6(3): 159-66

6. Cha K.H., Yang J.S., Kim K.A., Yoon K.Y., Song D.G., Erdene-Ochir E., Kang K.S., Pan C.H. and Ko G.P. (2020). Improvement in host metabolic homeostasis and alteration in gut microbiota in mice on the high-fat diet: A comparison of calcium supplements. Food Res. Int.,136: 109495

7. Erdene-Ochir E., Shin B.K., Kwon B.R., Jung C.K. and Pan C.H. (2019). Identification and characterisation of the novel endogenous promoter HASP1 and its signal peptide from Phaeodactylum tricornutum. Scientific Reports, 9: 9941

8. Huda M.N., Erdene-Ochir E., Pan C.H. (2017). Assay for Phosphorylation and Microtubule Binding Along with Localization of Tau Protein in Colorectal Cancer Cells. J. Vis. Exp., 128: e55932

9. Erdene-Ochir E., Shin B.K., Huda M.N., Kim D.H., Lee E.H., Song D.G., Kim Y.M., Kim S.M., Pan C.H. (2016). Cloning of a novel endogenous promoter for foreign gene expression in Phaeodactylum tricornutum. Appl.  Biol. Chem., 59: 861-867

10. Huda M.N., Kim D.H., Erdene-Ochir E., Kim Y.S., Pan C.H. (2016). Expression, phosphorylation, localization, and microtubule binding of tau in colorectal cell lines. Appl.  Biol. Chem., 59: 807-812

11. Erden Erdenetsogt, Nadezhda A.Golubkina, Sergei M.Nadegkin, Bayardjargal Monhoo, Jamiyan Batjargal (2014). Health risk connected with the low Selenium levels in foodstuffs of Mongolia. Environ. Nat. Resour. J., 4 (3): 192-203

12. Bayarjargal M., Ariunsaikhan Ts., Lkhagvamaa E., Ankhtsetseg B., Gan-Erdene T.,  Regdel D. (2014). Antioxidant properties of pancreatic hydrolysates from various Protein sources. Mong. J. Chem., 15 (41): 43-46.

13. Ganbaatar J., Tamir O., Lkhagvamaa E., Tsiiregzen A., Oyuntsetseg J., Bayarjargal M. (2014). Antioxidative activity of Silybum marianum cultivated in Mongolia. Mong. J. Chem., 15 (41): 53-55

14. Алтунина Л.К., Фуфаева М.С., Филатов Д.А., Сваровская Л.И., Ган-Эрдэнэ Т. (2013). Применение криогелей для стабилизации почв, подверженних дефляции.  Криосфера Земли, 17(3): 83-88 

15. Bayarjargal M., Munkhbat E., Ariunsaikhan Ts., Odonchimeg M., Uurzaikh T., Gan-Erdene T., Regdel D. (2011). Preparation of yeast hydrolysate using spent brewer’s yeast. Mong. J. Chem., 12(38): 88-91

16. Зорин С.Н., Баяржаргал М. (2009). Получение ферментативных гидролизатов пищевых белков с использованием некоторых коммерческих ферментных препаратов и различных схем проведения гидролиза. Биомедицинская химия, 5(1): 73-80

17. Баяржаргал М., Зилова И.С., Зорин С.Н., Гмошинский И.В., Бучанова А.В., Шевякова Л.В., Махова Н.Н., Мазо В.К. (2008). Сравнительная оценка биодоступности органической и неорганической форм цинка in vivo. Вопр. Питания, 77(1): 34-37

18. Гмошинский И.В., Мунхуу Б., Мазо В.К. (2006). Микроэлементы в питании человека: биологические индикаторы недостаточности цинка. Вопр. питания. 76(1): 10-12

19. Мазо В.К., Зорин С.Н., Баяржаргал М., Гмошинский И.В., Бурдза Е.А. (2005). Новые пищевые источники эссенциальных элементов.  Краткое сообщение 6: Получение и физико-химическая характеристика некоторых новых пищевых источников цинка, меди, марганца, хрома и селена. Вопр. детской диетологии, 3(5): 19-21

20. Keith D. Wilkinson, Tudeviin Gan-Erdene, and Nagamalleswari Kolli (2005). Derivitization of the C-terminus of Ubiquitin and Ubiquitin-like Proteins Using Intein Chemistry Methods and Uses. Methods in Enzymology, 399: 37-51

21. David Reverter, Kenneth Wu, Tudeviin Gan Erdene, Zhen-Oiang Pan, Keith D. Wilkinson and Christopher D. Lima (2005). Structure of a Complex between Nedd8 and the Ulp/Senp Protease Family Member Den1.   J. Mol. Biol., 345(1): 141-151

22. Martin Horn, Lucie Doleckova-Maresova, Lubomir Rulisek, Martin Masa, Olga Vasiljeva, Boris Turk, Tudeviin Gan-Erdene, Miroslav Baudys and Micheal Mares (2005). Activation processing of cathepsin H impairs recognition by its propeptide.  Biol. Chem., 386(9): 941-947

23. Hemelaar J, Borodovsky A, Kessler BM, Reverter D, Cook J, Kolli N, Gan-Erdene T, Wilkinson KD, Gill G, Lima CD, Ploegh HL, Ovaa H. (2004). Specific and Covalent Targeting of Conjugating and deconjugating Enzymes of Ubiquitin-Like Proteins. Mol. Cell Biol., 24(1): 84-95

24. Tudeviin Gan-Erdene, Nagamallesawari Kolli, Luming Yin, Kenneth Wu, Zhen-Quing Pan and Keith D. Wilkinson (2003). Identification and Characterization of DEN1, A Denedylase of ULP family.   J. Biol. Chem., 278 (31): 28892-900

25. Kenneth Wu, Kosj Yamoah, Georgia Dolios, Tudeviin Gan-Erdene, Peilin Tan, Angus Chen, Chee-gun Lee, Ning Wei, Keith D. Wilkinson, Rong Wang and Zhen-Qiang Pan (2003). DEN1 is a dual function protease capable of processing the C-terminus Nedd8 and deconjugating hyper-neddylated CUL1.   J. Biol. Chem., 278 (31): 28882-91

26. Anna Brodovsky, Huib Ovaa, Nagamalleswari Koli, Tudeviin Gan-Erdene, Keith D. Wilkinson, Hidde L. Ploegh and Benedikt M. Kessler (2002). Chemistry-Based functional Proteomics Reveals Novel Members of the Deubiquitinating Enzyme Family.  Chem. Biol., 9(10): 1149-1159

27. Regdel D., Kühn H, Schewe T. (1994). On the reaction specificity of the lipoxygenase from tomato fruits. Biochim. Biophys. Acta, 1210(3): 297-302

28. Baudys M., Meloun B., Gan-Erdene T., Fusek M., Mares M., Kostka V., Pohl J. and Blake C.C.F.  (1991). S-S Bridges of Cathepsin B and H from Bovine Spleen. A basis for Cathepsin B. Model Building and Possible Functional Implications for Discriminations between Exo-and Endopeptidase Activities among Cathepsins B, H and L.  Biomed. Biochim. Acta, 50(4-6): 569-577 

29. Baudys M., Meloun B., Gan-Erdene T., Pohl J. and Kostka V. (1990). Disulfide Bridges of Bovine Spleen Cathepsin B.  Biol. Chem. Hoppe-Seyler,71(6): 485-491 

30. Baudys M., Gan-Erdene T., Kostka V., Pavlik M. and Foltman B.  (1988). Comparison between Prochymosin and Pepsinogen from Lamb and Calf.   Comp. Biochem. Physiol., 89(2): 385-391

31. Regdel D., Schewe T., Rapoport S.M. (1985). Enzymatic properties of the lipoxygenase from pea seeds. Biomed. Biochim. Acta, 44(10): 1411-28

 

БИОХИМИЙН ЛАБОРАТОРИЙН ХАМТ ОЛОН, 2023 ОН

Өвөр эгнээнд зүүн гараас: ЭШДэА докторант Б.Оюунтуяа; ЭШТА академич Т.Ган-Эрдэнэ;

ЭШДаА магистрант Б.Намжилдорж; ЭШТА доктор (PhD) М.Баяржаргал

Арын эгнээнд зүүн гараас: ЭШДэА магистр Э.Лхагвамаа; ЭШДаА магистрант Б.Золзаяа;

ЭША доктор (PhD) Э.Эрдэнэдолгор; ЭША доктор (PhD) Ц.Ариунсайхан; ЭШДаА Ц.Мөнхзул

Одоо ажиллаж буй бүрэлдэхүүн: 

1.     Д.Рэгдэл, Академич, (Sc.D) Зөвлөх

2.     Т.Ган-Эрдэнэ, ЭШТА, академич, (Sc.D)

3.     М.Баяржаргал, ЭШТА, доктор (PhD)

4.     Ц.Ариунсайхан, ЭША, доктор (PhD)

5.     Э.Эрдэнэдолгор, ЭША, доктор (PhD)

6.     Б.Оюунтуяа, ЭШДэА, докторант

7.     Э.Лхагвамаа, ЭШДэА, магистр

8.     Б.Намжилдорж, ЭШДаА, бакалавр

9.     Ц.Мөнхзул, ЭШДаА, бакалавр

10.  Б.Золзаяа, ЭШДаА, магистрант